Zmarła
7 czerwca ubiegłego roku Barbara Wachowicz nie tylko z dramatycznej perspektywy
spoglądała na Kresy. Jej gawędy i reportaże nie są wyłącznie opowieściami o
mitycznej krainie, lecz także próbą zrozumienia potencjału tkwiącego w
utraconych ziemiach, a opiera się on na polskiej, żydowskiej, ukraińskiej oraz
ormiańskiej historii i kulturze. Wileńszczyzna, Nowogródczyzna, Wołyń,
Grodzieńszczyzna są przesiąknięte przeszłością tych narodów, ale przede wszystkim
polskością. Ta ziemia ma dla nas, Polaków, ogromną wartość duchową, wciąż
promieniującą. Obficie czerpiemy i będziemy czerpać z dziedzictwa „kresowej
Atlantydy”.
Swoimi
książkami, wystawami, widowiskami i gawędami Barbara Wachowicz niestrudzenie
ocalała kruszec polskości. Jej olbrzymi dorobek dotyczy doświadczeń biograficznych
wybitnych Polaków, przygód intelektualnych, fascynacji Kresami i ich bogactwem.
W ten krąg zainteresowań literackich pisarki doskonale wpisuje się, wydana
pośmiertnie (jesienią 2018 roku), książka Wielcy Polacy na Kresach,
będąca wznowieniem jej reportaży należących od dawna do klasyki tego gatunku,
opublikowanych po raz pierwszy w 1994 roku w tomie zatytułowanym Ty jesteś
jak zdrowie. Książka posiada wymowną dedykację: „Rodakom wiernym Polsce
gdziekolwiek są”. Barbara Wachowicz obdarzona była niesamowitym wyczuleniem na
piękno literatury i historii polskiej, w tym na historię dawnych ziem I i II
Rzeczypospolitej – tamtejszą przyrodę, kulturę i żyjących tam
ludzi, ich wybory i koleje losu. W poczuciu misji i z radością wiele razy
przemierzała szlaki życiowe wybitnych Polaków urodzonych na Kresach. Spotkany w
1990 roku w Wilnie przez Barbarę Wachowicz dyrektor tamtejszej szkoły średniej
im. Adama Mickiewicza, Czesław Dawidowicz, powie pisarce: „Nastała w Polsce
moda na kresy. Żeby to nie była tylko moda. Żeby pamiętano, że my znikąd tu nie
przyszliśmy. Tu trwamy”. Zachować historię i dziedzictwo kulturowe Kresów w
narodowej pamięci - taki cel obrała sobie pisarka w początkach swojej pracy
twórczej i do końca życia pozostała wierna tej idei.
