W konwulsjach życia

W swoich czytelniczych peregrynacjach rzadko sięgam po poezję. Jeśli już zdecyduję się, wskutek jakiegoś dziwnego i nagłego kaprysu lub może potrzeby po prostu, to chcę, żeby  dany tomik mnie poruszył i zachwycił. Tak  właśnie było z lekturą wierszy Wojciecha Wencla. Frazy poruszające, dotykające tego, co zalega na dnie duszy. Podziemne motyle Wojciecha Wencla to poezja o kondycji człowieka w epoce galerii handlowych i computerlandu (to tytuł jednego z wierszy) oraz jego zmaganiach z samym sobą.

W tomie tym smutek przeplata się z nadzieją, liryzm z dramatem samotności i zagubienia. Na parkingu przed hipermarketem, z którego nie sposób wyjechać, widzimy człowieka do końca próżnego, do końca samotnego i do końca śmiertelnego.

We wszystkich wierszach przewijają się dwa motywy: nieuchronności śmierci i próby zachowania wiary pomimo wszystko. W dobie konsumpcjonizmu i zaniku trwałych więzi międzyludzkich poeta przypomina, że wisimy na włosku, że

wystarczy jeden podmuch jedno mrugnięcie powiek

 byśmy spadli jak dwie krople na ubitą ziemię

 Bohater liryczny jest świadomy, że w życiu jest więcej płaczu niż śmiechu (czytamy: bo jest rok płaczu i miesiąc śmiechu), więcej bólu i ciężaru niż radości. Ta wiedza go przygniata:

marność mądrości złudzenie pełni pogoń za wiatrem.

Znajduje się on w stanie odrętwienia i przygnębienia. Coraz bardziej zagubionemu i zmęczonemu człowiekowi pozostaje tylko modlitwa. Woła do Boga:

wyjmij oścień z mojej duszy

To doświadczenie pokory jest przełomowe. Stopniowo zmienia się postawa życiowa i moralna bohatera. Nie ufa już sobie, ale szuka oparcia w Bogu, co najdobitniej wyrażają dwa wiersze: Totus Tuus i Oda do śliwowicy. Ten ostatni jest jednym z najpiękniejszych w tym tomiku − perłą w koronie. Przy pierwszym odbiorze poemat ten może zaskoczyć, a nawet zaszokować, jednak po trzykrotnej lekturze Czytelnik dostrzeże głębię, tak że nie pozostanie obojętny. Na opisy złożonego procesu powstawania trunku nałożone są biblijne frazy opowiadające o drodze krzyżowej i zmartwychwstaniu Chrystusa:

i zstępuje śliwowica do piekieł wraca do wnętrza 

ziemi między pot nawóz i prochy z których powstała 

aby po trzech miesiącach wstąpić do naszych ciał 

w Jasenice przy stole nakrytym białymi płatkami 

a ta która zstąpiła jest tą która wstępuje 

[…] w każdym śnie

wspinam się drogą krzyżową za rannym Chrystusem

na Śliwową Górę gdzie w startym na miazgę ciele

przestaje kołatać pestka serca i na oczach wiernych

zamienia się ono w zacier wieczności

Utwór jest lirycznym wyznaniem wiary. Oto jesteśmy świadkami narodzin nowego człowieka − silnego wiarą i rozpływającego się w konwulsjach życia. Wymowa tego poematu jest ściśle związana z wierszem zamykającym tomik pt. Podziemne motyle. Dochodzi w nim do głosu nadzieja. Zacytujmy go w całości:

Podobne do greckich bóstw

szybują głęboko w ciemności

nad zbiornikami termalnych wód

pośród zwęglonych drzew

ich skrzydła wciąż kolorowe

targane magnetycznym wiatrem

wybrzuszają się jak wrzucone

do ognia fotografie

wyklęte przez owadzi świat

nienotowane w atlasach przyrody

czekają aż skończy się czas

 i pęknie kokon ziemi

       Tomik Podziemne motyle to poruszający opis spotkania strudzonego człowieka z Bogiem. Znajdującego ukojenie w modlitwie. Dziś, gdy lękamy się o przyszłość, gdy ekonomiści nieustannie mówią o kryzysie i życiu ponad stan oraz gdy trudno porozumieć się z drugim człowiekiem, taka poezja może naprawdę poruszyć struny, których od dawna nie słyszeliśmy w sobie i wokół w nas. Pozwala wrócić do źródeł i nabrać sił do sprostania wyzwaniom, który przyniesie Nowy Rok.  Słowem, kolejny rok najlepiej zacząć od lektury poezji:).

    

    Myślę, że warto także zapoznać się z historią powstania tytułowego wiersza. Opowiedział ją poeta następująco: 

Ten tytuł wymyślił dla mnie Bohuslav Reynek – zmarły w 1971 roku poeta i grafik, który niemal całe życie spędził w rodzinnym majątku we wsi Petrkov na Wyżynie Czesko-Morawskiej. Gdy w 1948 roku majątek stał się częścią Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej, Reynek został w niej zatrudniony jako zwykły robotnik. Objęty przez komunistów zakazem druku, gotował ziemniaki dla świń, a w wolnych chwilach modlił się i tworzył. W mikrokosmosie wiejskiego pejzażu dostrzegał biblijne znaki, które po odczytaniu pozwalają oswoić codzienne umieranie i dają chrześcijańską nadzieję. Szczególnie uważnie przyglądał się ścieżkom kotów, ptaków i owadów. […] Kiedy po raz pierwszy zetknąłem się z twórczością Reynka, ogromne wrażenie zrobił na mnie tytuł jednego z jego tomików: „Podzimní motýli”. Od razu wyobraziłem sobie kolorowe skrzydła rozpostarte w absolutnej ciemności, niewidoczne dla świata, ale nie dla Boga. W kontrastowym zestawieniu czerni i barw, zamknięcia i wolności, ciężaru i lekkości było coś niezwykłego, może nawet mistycznego. Metafora Reynka mogła odnosić się do oczekujących zbawienia dusz zmarłych, ale i do nas wszystkich, umierających każdego dnia od samotności, ubóstwa, choroby albo od ludzkich języków. W jaki sposób, stając w obliczu upokorzeń, ocalić pokój serca i poczucie wolności? Czy w mroku codzienności da się rozwinąć skrzydła? Przez kilka lat chodziłem z tym obrazem w głowie, zazdroszcząc czeskiemu poecie wyobraźni. Aż przypadkiem natknąłem się w słowniku na wyraz „podzim”, czyli… „jesień”. Okazało się, że tytuł tomu Reynka naprawdę brzmi „Jesienne motyle”, a moja wizja podziemnych istot była konsekwencją nieznajomości języka. Oczywiście nie mogłem pozwolić, by nagle osierocona metafora pozostała jedynie w mojej głowie. Tak powstał tom „Podziemne motyle” i jego wiersz tytułowy (źródło: http://www.teologiapolityczna.pl/wojciech-wencel-podziemne-motyle.-niewidoczne-dla-swiata-ale-nie-dla-boga).