Piękna minipowieść o trzech wilniankach rzuconych przez wojnę w daleki świat

Z roślinami sprawa jest prosta. Zasadzone trwają w tym samym miejscu niezmiennie przez lata. A ludzie? Wciąż ich gdzieś gna, a potem okazuje się, że choć tyle widzieli, doświadczyli, przeżyli, najlepiej czują się tam, skąd wyruszyli. Często udają, że dotarli do swojego raju, a tak naprawdę, pławiąc się w nim, wciąż myślą o początku drogi. Kiedy zaś wrócą do macierzy, znów żal im wyimaginowanych szczytów marzeń. Po co to całe kręcenie się w koło? A może właśnie te powroty są najistotniejsze, może to one stwarzają nam szansę, byśmy mogli cokolwiek zrozumieć z zawiłości życia?

(Agnieszka Lewandowska-Kąkol, Siostry. Kresy. Zsyłka. Wielki świat, Fronda, Warszawa 2016, s. 156-157)

Siostry to olśniewająca kunsztem językowym, formą i fabułą mikropowieść, której kanwą stały się autentyczne fakty zaczerpnięte z naszych najnowszych dziejów. Elegancka pod każdym względem, jednak nie do końca glamour, gdyż jej najważniejszym tematem jest okrutna dwudziestowieczna Historia. To niewątpliwie powieść, a nie typowa książka popularyzująca skomplikowaną historię Kresów czy fabularyzowana opowieść oparta na prawdziwych życiorysach, choć podtytuł sugeruje tak tę publikację klasyfikować. Nie spodziewałam się, że w tej skromnej objętościowo książce znajdę tyle emocji, głębokich treści, poruszających wątków, świetnie zarysowanej psychologii prawie wszystkich postaci i znakomicie ukazanego ich kosmosu wewnętrznego.

Głównymi bohaterkami powieści są kresowianki –  wilnianki. Trzy siostry, niczym u Czechowa. Różniące się charakterem, spojrzeniem na świat, temperamentem i urodą. Najstarsza z nich, Barbara, na stepach kazachstańskich zakochuje się w Juriju, Rosjaninie, który bardzo jej pomagał, a nawet ocalił życie w sowieckim obozie, w którym, o ironio, on, Rosjanin, również został osadzony. Mimo to mówił, że kocha Rosję, z czego siostry kpiły, nie mogąc go zrozumieć. Pełna rozterek wewnętrznych i wyrzutów sumienia Barbara decyduje się rozstać z siostrami po ogłoszeniu amnestii i rozpocząć nowe życie w Stalingradzie z „wrogiem”, jak powie o jej wybranku oburzona Helena („We wrogu się zakochać?”). Ludmiła i Helena wsiądą zaś razem do pociągu mającego ich wywieźć z domu niewoli, ale w trakcie postoju jedna z nich opuści wagon w celu poszukania pożywienia i nie zdąży już z powrotem do niego wsiąść. Ludmile udaje się z formującą się właśnie pod dowództwem gen. Władysława Andersa Armią Polską dotrzeć do Taszkentu. W stolicy Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej dotknie ją amnezja. Następnie zdoła opuścić granice łagrowego kraju i przypłynąć statkiem parowym do Persji, do Pahlevi, gdzie przebywała mniej więcej w tym samym czasie jej młodsza siostra, o czym obydwie wtedy nie wiedziały. Kolejnym przystankiem będzie Teheran, gdzie zlecono jej prowadzenie kursu samochodowego, a potem wysłano na kurs angielskiego do Palestyny, gdzie zostanie Komendantką Kobiecej Kompanii Transportowej. Dobrze zapowiadającą się karierę oficerską przerwie poważny wypadek motocyklowy. Natomiast Helena, po przymusowej rozłące z Ludmiłą, znajdzie się w Turkiestanie, gdzie w jednym z tysięcy kołchozów ukończy kurs traktorzystek. Dowie się wtedy, że odnalazła ją Armia Polska, do której zgłosiła się razem z Ludmiłą przed przypadkowym rozstaniem. Przedrze się z armią najpierw do Iranu, potem do Persji, by po wojnie osiąść na stałe w Kanadzie, gdzie skończy z wyróżnieniem studia medyczne i rozpocznie pełną sukcesów karierę naukową.

W trakcie długiej i najeżonej trudnościami tułaczej wędrówki obydwie siostry przebyły ciężkie choroby, musiały radzić sobie z licznymi niespodziewanymi wyzwaniami, przeżyły wiele przygód. Ludmiła w afrykańskim pozna swoją pierwszą miłość. Zakocha się w gburowatym komendancie osiedla, którym okaże się… Litwin również mieszkający przed wojną w Wilnie. Jednak szczęście nie będzie jej pisane, gdyż wkrótce straci ukochanego, który zostanie zaatakowany przez… krokodyla.

Przemierzamy razem z siostrami szlak niezwykłej wędrówki – od wielokulturowego Wilna, przez Kazachstan,  Turkiestan, Uzbekistan, Persję, Rodezję, po współczesną Rosję i  Kanadę, by znaleźć się na pewien czas w Polsce, ale już nie takiej, o jakiej marzyły, gdyż bez ukochanego Wilna w jej granicach. Jest to barwna, pełna nostalgii opowieść o życiu wyjątkowych kobiet: ich kresowych korzeniach rodzinnych, szczęśliwym dzieciństwie spędzonym w Wilnie, dojrzewaniu na obczyźnie, w trudnych wojennych, a potem emigracyjnych warunkach, młodzieńczej fascynacji poznawanymi miejscami, pełnej porażek lub sukcesów powojennej rzeczywistości dorosłości i krótkich powrotach do kraju po latach spędzonych przez Ludmiłę i Helenę w Kanadzie, a przez Barbarę w (post)komunistycznej Rosji. A w przypadku dwóch spośród sióstr - o nieudanym spotkaniu po długiej, bo od czasów wspólnej ucieczki ze Związku Sowieckiego, rozłące… Wszystko to jest opowiedziane przez autorkę z taką prostotą i delikatnością, że książka porusza i nawet świdruje do głębi.

Temperatura emocjonalna powieści jest różna w zależności od planu czasowego, gdyż autorka je miesza, co stanowi celowy i udany zabieg. Momentami utwór cechuje optymizm i zawiadiacki pokaz potęgi życia wbrew wszelkim przeciwnościom, a czasami wkrada się nastrój przygnębienia, zagrożenia, smutku, gdyż bohaterki przeżyły niemało dramatów: uwięzienie ojca w Wilnie, wywózkę do Kazachstanu, śmierć matki na zesłaniu, a po podpisaniu w 1941 roku układu Sikorski–Majski sześcioletnią tułaczkę wojenną. Los – czasami brutalny, czasami łaskawy – obdarzył ich hojnie, dobrem i złem, a one przyjmowały te dary, jak umiały najlepiej – i w ciepłym wileńskim domu rodzinnym, i na potwornie ciężkiej zsyłce w Kazachstanie, i w pracy naukowej, i we własnym z trudem zdobytym mieszkaniu na emigracji. Wśród ludzi i w samotności. Dopomagając temu losowi lub czyniąc mu wbrew. Wszystko, o czym pisze Agnieszka Lewandowska-Kąkol, działo się naprawdę. Zatem jedną z cech powieści jest autentyzm realiów i postaci. Dbałość o detale, zwięzłość, wyrobiony i żywy styl to kolejne walory utworu.

Siostry to piękna książka, z nutami ciepłemu liryzmu, o zawirowaniach życiowych, miłości, stracie i samotności. Na długo pozostaną mi w pamięci i sercu poruszone w tej książce wątki i dzielne kresowianki, których pogmatwane losy splotły się nierozerwalnie z historią naszego narodu. Agnieszka Lewandowska-Kakol smutną puentą stwarza czytelnikowi okazję do użycia swojej wyobraźni i dopisania dalszego ciągu tej poruszającej historii o trzech siostrach, których rozłączyła na długi czas, a nawet na zawsze druga wojna światowa.

 Przeczytałam w ramach projektu Kresy zaklęte w książkach.

*****************************************************

Agnieszka Lewandowska-Kąkol - muzykolog i dziennikarz. Przez piętnaście lat pracowała w redakcji muzycznej Polskiego Radia. Potem wybrała drogę „wolnego strzelca” i współpracowała m.in. z pismami: „Tygodnik Kulturalny”, „Poradnik Muzyczny”, „Twoja Muza”, „Przegląd Powszechny”. Pisze teksty o muzyce artystycznej, jej twórcach i wykonawcach, oraz reportaże i opowiadania.