"Otóż trzeba na chwilę zapomnieć, że na nosie ma się okulary, a w duszy jesień".

Urzekająca, błyskotliwa oraz pełna ironii i humoru proza. Po raz drugi przekonuję się, że lektura opowiadań Izaaka Babla dostarcza wielu olśnień, zachwytów i śmiechu. Nie tworzył on żywotów świętych, toto nie. Rosyjski pisarz rodem z Odessy ("rosyjskiej Marsylii") opisał rabusiów z przedmieść, żebraków, "hulaków z żyłką do filozofii", wariatów i dziwaków, w tym, jak to określił, "arystokratów Mołdawanki". W tej dzielnicy Odessy mieszkał Babel, co pozwoliło mu zebrać materiał do nowel o Beni Krzyku. Wśród wykreowanych postaci zaludniających odeski mikroświat większość to Żydzi albo... "półtora Żyda", bo w "jednym Żydzie nie mogło zmieścić się tyle czelności i pieniędzy". 

Pisarz, kreśląc barwne portrety Beni Krzyka zwanego Królem, jego ojca Mendla, jednookiego Froima Gracza i innych prowodyrów złodziejskiej szajki, ukazuje wszystkie wymiary ludzkiej egzystencji - często poplątanej i dziwacznej, niekiedy dramatycznie trudnej i niepozbawionej strachu, czasami zwyczajnie nudnej, ale też momentami zaskakującej. Pełno w utworach Babla zwykłego życia z jego brudem, kurzem, nędzą, "bezterminową katorżną harówką" – ale także pełno uroku bliskich mu miejsc Odessy i tego zawsze zaskakującego światła o różnych porach roku i dnia.

- Ludzie są różni, niejednolici. Bywają ludzie nieuczciwi, niemądrzy, ale mający wrażliwość literacką, reagują na urodę słowa. A jakże różni i niekonsekwentni, potrafią być literaci! Na przykład Louis-Ferdinand Céline, wielki pisarz o jakże fatalnej opinii. Forma naładowana elektrycznością. A Izaak Babel? Komunista, a w tym, co zanotował, dał opis barbarzyństwa bolszewickiego tarana, niszczącego ludzi, kulturę. Babel był redaktorem pisma wydawanego w armii Budionnego, "Krasnyj kawalierist"; szedł z Kozakami podbić świat. Ezra Pound, Knut Hamsun… Świetni pisarze, ale jeżeli chodzi o ich poglądy polityczne – absolutnie szkodliwi - powiedział w 2013 roku  Marek Nowakowski w rozmowie z Grzegorzem Eberhardtem. Zbiór rozmów z pisarzem ukazał się w tomie pt. Okopy św. Trójcy. Autor Benka Kwiaciarza wiele razy mówił, że terminował między innymi u Babla. Lubił opowiadać o swojej fascynacji twórczością rosyjskiego prozaika. Tak samo jak o Iwanie Buninie.

Jak przypomina Jerzy Pomianowski, po ukazaniu się w Polsce w 1958 roku opowiadań odeskich pojawiły się w języku potocznym słowa  i zwroty wzięte z tych nowel. Dziś, na początku XXI wieku, już raczej nikt nie cytuje zabawnych i błyskotliwych fraz stworzonych przez Babla, oprócz pokolenia Marka Nowakowskiego, ale ludzie tej generacji już odchodzą. Tłumacz przywołuje następujące trzy sformułowania krążące w obiegu publicznym w latach 50. i 60.:

On mówi mało, ale mówi smacznie i człowiek ma chęć, żeby on jeszcze coś powiedział.

Ma w sobie życia jeszcze na jakieś dwadzieścia lat.

Dwie rzeczy trzeba robić własnoręcznie - dzieci i fajki.

Takie powiedzenia, jak pisze Jerzy Pomianowski, słyszało się na każdym kroku.

Wynotowałam sobie jeszcze inne celne i pełne liryzmu frazy, np.:

Otóż trzeba na chwilę zapomnieć, że na nosie ma się okulary, a w duszy jesień. Niech Pan przestanie awanturować się przy swoim biurku, a jąkać się wśród ludzi.

Świnia ze świnią się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem - owszem.

Są ludzie już napiętnowani przez śmierć i są ludzie, którzy jeszcze nie zakosztowali życia.

 W jakiej kasie ogniotrwałej schowałeś pan wstyd? 

Człowiek nie żyjący wespół z przyrodą, jak żyje w niej kamień albo zwierzę, nie napisze przez całe życie nawet dwóch cokolwiek wartych wierszy.

I jeszcze to zdanie o ludziach pijących i niepijących wódkę. Albo to o kropce, że stoi na tym miejscu, gdzie jej się należy. Albo to o szaleństwach szlachetnej pasji... 

W nowelach Babla każde zdanie jest wycyzelowane. Uderza plastyczny język, giętko odzwierciedlający życie - jego urodę i brzydotę, a także trafnie ukazujący nastrój chwili czy ludzkie przywary, słabości, wzloty i upadki. Pisarz w jednym zdaniu potrafi zawrzeć głęboką charakterystykę postaci czy opis sytuacji. Potrafi zaczarować czytelnika stylem, w którym łączą się ciepły liryzm, ironiczny dystans i rubaszny humor.

Koniec. Kropka! Kto nie czytał, ten...