Koń polski

Był koń Bojek, na którym pułkownik Zygmunt Piasecki, dowódca pułku w latach 1920-1929, brał udział w szarżach pod Zaborowem i Hujcznami, a także pod wsią Kronie; był koń Moskal wzięty do niewoli pod Hajnówką, stąd jego nazwa; była szlachetnej krwi klacz Krysia; była uczestniczka walk na Kresach w latach 1918-1920 klacz Zula - później utalentowana sportsmenka; była klacz Gitara, która gdy usłyszała słowa: „Gitara, dzień dobry!” - podnosiła przednią nogę do góry; była czystej krwi arabka Fatima. I był też Halim, którego wyczyny stały się tematem wielu opowieści, by z czasem przejść do legendy pułkowej.

(Piotr Jaźwiński, Oficerowie i konie, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2013, s. 147)

Dragonia, husaria, rajtaria, kirasjerzy i ułani to najważniejsze rodzaje kawalerii, która jako jeden z zasadniczych rodzajów wojska przetrwała do początku II wojny światowej. Do ostatniej szarży w historii kawalerii polskiej doszło w Mirosławcu w 1945 roku, a wykonali ją ułani z 11. Warszawskiej Brygady Kawalerii. Ułani to lekka kawaleria, uzbrojona w lance, szable, pistolety, a później też w karabinki. W Polsce powstała w XVIII wieku, a w następnych stuleciach była formowana w innych armiach właśnie na wzór polskiej. Wokół polskiej konnicy narosło mnóstwo mitów. Większość z nich odnosi się do żołnierzy i zwycięskich bitew, które stoczyli. Na przykład legendą otoczona jest szarża polskich szwoleżerów pod Somosierrą, nie wspominając już o zwycięskim boju polskiej kawalerii z oddziałami 1. Armii Konnej S. Budionnego w 1920 roku. Jednak o najważniejszych „wojownikach”, czyli o koniach, niewielu z nas mogłoby opowiedzieć coś więcej. Jak były szkolone, jak ułani musieli dbać o zwierzęta, aby te jak najlepiej radziły sobie w bojowym rynsztunku, jakie psoty płatały jeźdźcom? Odpowiedzi na te pytania znaleźć można we wspaniałej książce Piotra Jaźwińskiego Oficerowie i konie. Przyjaźń na śmierć i życie.

Niezmiernie pasjonująca to lektura. Autor nie opisuje historii całej polskiej konnicy, skupia się jedynie na koniach należących do korpusu oficerskiego kawalerii w II Rzeczypospolitej. Z zebranych przez niego materiałów na ten temat wyłania się fascynujący i wzbudzający u czytelnika wiele pozytywnych emocji obraz koni jako wiernych towarzyszy żołnierskiego losu. A Polak ze swym temperamentem porywczym i zapalnym, gwałtownością charakteru, fantazją i polotem, a szlachetną skłonnością do czynów ryzykownych - zawadiackich to przecież urodzony jeździec, jak przekonuje autor już we wstępie, przytaczając słowa między innymi majora Zaręby. Niezależnie od najważniejszego celu, jaki sobie postawił Piotr Jaźwiński, powstała książka nie tylko o najwierniejszym przyjacielu polskiego kawalerzysty, ale nawet rozprawka na temat naszego charakteru narodowego. Nie mogło być inaczej. Koń jest mono wpisany w polską tradycję, nie tylko wojskową. Dzięki publikacji można lepiej zrozumieć ogromne przywiązanie Polaków do tych wymiarów historii, w której złotymi zgłoskami zapisali się ułani i ich konie, o czym świadczą niezwykła do dziś żywotność legend związanych z rodzimą kawalerią oraz liczne wspomnienia, jakie pozostawili po sobie kawalerzyści. Ponadto można śmiało stwierdzić, że mamy do czynienia z książką o wielu humanistycznych walorach, gdyż w końskich charakterach jest co najmniej taka gama rozmaitości, jak w ludzkich, jak napisał po latach Antoni Kamiński, opisując swoją służbę jako kawalerzysty. Konie bywają bowiem krnąbrne, zimne, wyrachowane, szlachetne, psotliwe, anielskie, arystokratycznie dumne, zarozumiałe, prostoduszne itd. Itd. Zupełnie jak człowiek. Nic dziwnego, że relacje między końmi a jeźdźcami przybierały rozmaite barwy. Nierzadko doprowadzali siebie nawzajem do szewskiej pasji, ale częściej, mimo wszystko, byli wobec siebie niezwykle lojalni i ofiarni. W książce znajdziemy wiele wspaniałych i zabawnych opowieści o tych relacjach.

 

Kazimierz Sosnkowski w 1916 r. W latach  1914–1917 służył w Legionach Polskich. Źródło: Polona.pl

Autorzy wspomnień przytaczanych przez Jaźwińskiego nie tylko opowiadają o dozgonnej przyjaźni z Ordynatem, Brygadą, Farysem, Krechowiakiem, Gromem i wieloma innymi końmi, ale także zdradzają tajniki kawaleryjskiego rzemiosła. Publikacja, będąca zbiorem historyjek spisanych przez ułanów, ma nie tylko charakter sentymentalny, ale też wartość poznawczą, gdyż osoby mające szczątkową wiedzę o zwyczajach tych zwierząt i ich tajemnicach będą na pewno usatysfakcjonowane, a może nawet zachwycone do tego stopnia, iż zaczną się bardziej nimi interesować. Oficerowie i konie to swoisty hołd złożony bohaterom dziecięcych marzeń i snów oraz wielu porzekadeł, które na stałe wrosły w język polski. Konie są bowiem nierozerwalną częścią polskiej historii i wypada znać ich dzieje. Gawędziarki styl, przeplatany fragmentami kawaleryjskich opowieści pełnych anegdot sprawia, że obcowanie z tą książką jest olbrzymią przyjemnością, przywołującą ducha przygody. Kawalerzyści II Rzeczypospolitej jawią się zaś nam jako prawdziwi zaklinacze koni.

Recenzja opublikowana w