"Wyjść z zaklętego kręgu uprzedzeń"

 Opowieść Indian Czerokezów (ze Wstępu książki A. Ziółkowskiej-Boehm)

Starszy Indianin opowiada swemu wnukowi o złu i dobru. Mówi, że w człowieku są dwa wilki, skłócone i walczące ze sobą. Jednego charakteryzuje gniew, zazdrość, żądza posiadania, arogancja, fałszywa duma i inne negatywne cechy. Z drugiego emanuje radość, pokój, miłość, nadzieja, spokój, skromność, życzliwość, dobroczynność, wiara i  inne pozytywne cechy.

Wnuk myślał przez chwilę i potem spytał:

- Dziadku, który wilk zwycięży?

- Ten, którego będziesz karmić - odpowiedział dziadek.

Z książki Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm wyłania się fascynujący i wielowymiarowy obraz rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Oni sami nie chcą być nazywani Indianami. Jeden z rozmówców pisarki, Chickasaw z Oklahomy - James A. Humes, podkreśla: Nie chcemy być nazywani pierwszymi Amerykanami ani podobnie jak Asian-Americans, Scottish-Americans, Italian-Americans. Nie chcemy być także nazywani Indianami (tak nas nazwał Kolumb), chcemy być Apaczami, Kiowa, Chickasaw. Jednak autorka słusznie zwróciła mu uwagę, że ludzie nazywają ich Indianami, bo skąd mają wiedzieć, z jakiego plemienia ktoś pochodzi. Aleksandra Ziółkowska-Boehm porusza i wyjaśnia w publikacji wiele delikatnych spraw i robi to z ogromnym wyczuciem. Zadanie, jakie przed sobą postawiła, było ryzykanckie. Jak sama we wstępie wyznała, bała się spłycenia problemu, a także tego, że będą nią kierować protekcjonizm oraz upojenie egzotyką i innością. Temat przeszłego i współczesnego życia Indian amerykańskich jest bowiem wieloaspektowy, wymagający olbrzymiej wiedzy, zerwania ze swoimi (ukształtowanymi przez lektury z dzieciństwa i popkulturę) wyobrażeniami na temat Indian, pozbycia się mitów, a także pokory i rzetelnego warsztatu reporterskiego. Tych cech Aleksandrze Ziółkowskiej-Boehm nie brakuje, o czym świadczą inne jej cenione i wyróżniane przez czytelników i krytyków książki.

Zebrane w tomie teksty (niektóre publikowane były już na łamach czasopism), wywiady i zdjęcia są plonem dziesięcioletniego zgłębiania przez nią problemu, podróży do rezerwatów w Dakocie Południowej, Teksasie, Montanie, Wisconsin i Oklahomie, śledzenia bieżących spraw społeczności indiańskich, spotkań i rozmów z rdzennymi mieszkańcami Ameryki, a także z badaczami niebędącymi Indianami. Bezpośrednim zaś asumptem do popełnienia książki stała się intrygująca postać stryja pisarki, rzeźbiarza Korczaka Ziółkowskiego, któremu wódz Siuksów, Henry Standing Bear (Stojący Niedźwiedź), zaproponował przed drugą wojną światową wyrzeźbienie w Black Hills podobizny najsłynniejszego indiańskiego wodza - Crazy Horse’a (Szalonego Konia). Po zakończeniu wojny czterdziestoletni Korczak podjął się wykonania tego niezwykłego i ciężkiego zadania. Często powtarzał: Jaki zaszczyt dla polskiego sieroty z Bostonu, że wodzowie powierzyli mu zadanie opowiedzenia w kamieniu historii swojej rasy. Jakiż to wielki zaszczyt! Tylko w Ameryce człowiek może wyrzeźbić górę. Wcześniej ten rzeźbiarz polskiego pochodzenia  brał  udział w tworzeniu wizerunków czterech amerykańskich prezydentów oraz zbudował marmurowe popiersie Ignacego Paderewskiego, za które zdobył pierwszą nagrodę na Wystawie Światowej w Nowym Jorku.

Otwarta rana Ameryki jest pozbawioną tendencyjności i wiarygodną panoramą współczesnego życia i dziejów plemion indiańskich na kontynencie amerykańskim. Autorka patrzy na Indian z kilku perspektyw: historycznej, ekonomicznej, kulturowej i społecznej. O przeszłości i dzisiejszym położeniu Czerokezów, Szejenów, Kiowa, Irokezów czy Apaczy dowiadujemy się od nich samych, a także od innych mieszkańców Stanów Zjednoczonych, dzięki czemu możemy skonfrontować różne punkty widzenia. Autorka przywołuje wypowiedzi przedstawicieli obydwu odmiennych światów, przy czym nie ufa ani jednej, ani drugiej stronie, bo zdaje sobie sprawę, że nic nie jest czarno-białe oraz że błędy i zaniechania popełniają zarówno Indianie, jak i nie-Indianie. Stara się unikać za wszelką cenę trywializacji poruszanych zagadnień, z dużą dozą krytycyzmu podchodzi do różnych źródeł i poglądów, łamie stereotypy, powołując się na badania i obserwacje znawców problematyki, a także swoje wieloletnie, gdyż autorka mieszka w Stanach Zjednoczonych od 1990 roku. Zaprasza nas do rezerwatów i szkół, byśmy zobaczyli, w jakich warunkach uczą się indiańskie dzieci, jak żyją różne plemiona i z jakimi problemami się borykają (m.in. narkotyki); przywołuje legendy, opisuje obrzędy, wierzenia i zwyczaje, abyśmy lepiej zrozumieli Indian i ich kulturę. Ukazuje także status społeczny kobiet, przy okazji rozprawiając się z romantycznym mitem o indiańskiej księżniczce Pocahontas:

W indiańskiej tradycji kobiety cenione są jako matki, ponieważ przekazują następnym pokoleniom wartości. Dziewczęta ze swoją młodością i urodą nie są tak hołubione, jak dzieje się to w kulturze białych. To tłumaczy, dlaczego Indianki nie wygrywają wyborów ogólnarodowych.

Chodzi rzecz jasna o „festiwale próżności”, jakimi są konkursy piękności. Autorka portretuje również wielkich wodzów, najdzielniejszych wojowników, przedstawia kulisy bitew, np. masakrę nad Sand Creek z 1864 roku czy bitwę nad Little Big Horn, która rozegrała się w 1876 roku. Rozważania i spekulacje historyków na temat najważniejszych wojen Indian z białymi Amerykanami trwają do dziś. Fakty, które Aleksandra Ziółkowska-Boehm przywołuje na podstawie ich badań, każą się przejąć przeszłymi losami rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Jak podkreśla jeden z rozmówców pisarki, aktywista plemion Apaczów i Szejenów, Indianie zostali oszukani przez różne fałszywe traktaty i przyrzeczenia. Powiedział również, że biali mordowali nie tylko zaadoptowane dzieci indiańskie, lecz nawet własne, które mieli z indiańskimi kobietami. Dlatego dzisiejsi Amerykanie żyją z „otwartą raną”, ona wciąż krwawi, ale dziś widać więcej woli, aby jej nie rozdrapywać, ale budować pomosty porozumienia i zwalczać uprzedzenia. Z książki dowiadujemy się też, dlaczego Indianie nie uznają Święta Dziękczynienia, jakie znaczenie mają dla nich kasyna gry oraz jaki wpływ wywarła konfederacja Irokezów na amerykańską konstytucję (około 1570 roku pięć plemion irokezkich utworzyło najsilniejszą w dziejach Ameryki Północnej konfederację plemion indiańskich - tzw. Ligę Ludów Długiego Domu). Możemy również poznać fascynującą historię indiańskich szyfrantów, którzy pomogli Amerykanom wygrać drugą wojnę światową.

Opublikowana w Polsce w 2007 roku, a w Stanach w 2009 roku Otwarta rana Ameryki stanowi doskonały pretekst, by się przyjrzeć świadomemu lub nie, chcianemu lub nie, warunkowemu lub nie odosobnieniu Indian. Książka zaspokaja pragnienie zrozumienia ich historii, kultury, wierzeń i społeczno-gospodarczego położenia w dzisiejszej Ameryce. Pisarka darzy rdzennych mieszkańców tego kontynentu dużym szacunkiem, maluje ich z wielką wrażliwością, nie ukrywa swojej nimi fascynacji, ale to nie przesłania istoty podejmowanych przez nią problemów; przygląda się Indianom niezwykle krytycznie i wnikliwie. Aleksandra Ziółkowska-Boehm napisała czuły przewodnik po indiańskiej duszy. Pokazuje różne oblicza Stanów Zjednoczonych. Ze zgromadzonych przez nią cegiełek każdy czytelnik może sam ułożyć sobie panoramę tego kraju.

**************************************************************

 Warto jeszcze wspomnieć, że publikacja wzbogacona jest o cenne fotografie, informacje dotyczące pochodzenia nazw wybranych stanów, zestaw adresów muzeów przechowujących kolekcje i pamiątki plemion oraz adresów szkół, organizacji i pism indiańskich, a także mapę Indian amerykańskich.