Zawsze będę kochał Wilno i zawsze będę
wdzięczny tym, którzy ocalają nad Willią kruszec polskości - to słowa
Jerzego Jensza, który 13 lipca 1944 roku wraz z Artkiem Rychterem „Zań”
powiesił polską flagę na baszcie Giedymina. Obydwaj harcerze Szarych Szeregów
zostali wywiezieni do łagrów. Jensz przeżył, a odnalazła go w Krakowie Barbara Wachowicz.
Każdy spośród
dwudziestu trzech z rozmówców Janusza Palucha ocala z pasją i ogromnym
zaangażowaniem kruszce polskości na dawnych ziemiach wielkiej, królewskiej Rzeczypospolitej.
Jeden z nich, Stanisław Srokowski,
autor poczytnych powieści, opowiadając o niezwykłej aurze Kresów, powiedział:
[…] przez ponad sześćset lat ludzie się zżywali
ze sobą, poznawali odmienne religie, obyczaje, języki, świątynie, rytuały,
stroje, [...] budowali wspólne życie. Kresy to wielki
eksperyment dziejowy. Tygiel narodów, kultur, idei, jakby wzór dla świata.
Dopiero potem była Ameryka, USA ze swoją wielokulturowością. My byliśmy
pierwsi, trzydzieści albo i więcej nacji, kilkanaście języków, religii…
Zebrane w tomie wywiady,
przeprowadzone przez Janusza Palucha w latach 1999-2011, ukazywały się na
łamach kwartalnika „Cracovia Leopolis”. Ich książkowe wydanie wzbogacone jest pięknym
wstępem Aleksandry Ziółkowskiej-Boehm,
która zwraca między innymi uwagę, że te
rozmowy zaczęto przeprowadzać bardzo późno, ale też wcześniej generalnie nie
można było pisać o Kresach. To nie są rozmowy typowo dziennikarskie, polegające
na wdawaniu się w dysputę. Nie są oparte na polemikach, ale na obopólnym porozumieniu.
Dotyczą doświadczeń biograficznych, przygód intelektualnych, fascynacji Kresami
i ich bogactwem. Czytelnikowi udziela się duch przyjacielskiej rozmowy na ich
temat. Interlokutorzy Janusza Palucha zarażają swoim widzeniem tej krainy i związanych
z nią ludzi, swoją wyobraźnią i uczuciowością; sprawiają, że wzbogacamy się o
ich doświadczenie. Autora interesuje przede wszystkim sposób patrzenia rozmówców
na historię dawnych ziem I i II Rzeczypospolitej - ich przyrodę, kulturę i
ludzi, a także na otaczającą rzeczywistość, wybory, na koleje swojego losu.
Każdy wywiad jest na wagę złota, tak jak zabytkowy przedmiot z imponującej kolekcji
jednego z rozmówców, Zdzisława Ruszela
- wnosi cegiełkę do budowania wiedzy o przeszłości i dziedzictwie Kresów. Nie
brakuje także wątków krakowskich, gdyż Janusz Paluch związany jest z
podwawelskim grodem.